Türkiye İş Bankası Genel Müdürü Hakan Ortan, İş Bankası’nın 99. kuruluş yıl dönümü münasebetiyle açıklamalarda bulundu. Ortan, konuşmasında yurt içi ve yurt dışındaki ekonomik kırılganlıklara değinerek, şu anda birbirini besler nitelikteki hem yurt içi hem yurt dışındaki kırılganlıkların çok ciddiye alınması gerektiğini, bunların yarattığı risklerin çok değerli boyutlara ulaştığını söyledi.
Kovid-19 salgınında tedarik zincirinin kırıldığını, devamında Rusya-Ukrayna savaşının başlamasıyla arz-talep konusunda önemli bir dengesizlik yaşandığını, bunun genişleyici para siyasetiyle birleştiğinde global enflasyona neden olduğunu anlatan Ortan, global enflasyonla çaba konusunda merkez bankalarının nakdî sıkılaşmaya gittiğini ve faiz oranlarını artırdığını hatırlattı.
“Kolaycılığa kaçılmaması gerekiyor”
Hakan Ortan, devamla şunları kaydetti:
“Bu resme baktığımızda, bir tarafta global enflasyon ve global bir nakdî sıkılaşmadan bahsediliyor. Öteki tarafta Rusya-Ukrayna savaşı ve bu savaşla ilgili güç sorunu, resesyon tartışmaları, Çin’in pandemiden çıkıp çıkamadığı, Çin’deki konut şirketlerinin yarattığı sorunun çözülüp çözülmediği, Çin’deki fiyat düşüşlerinin tüm dünyayı, global ticareti nasıl etkileyeceği üzere hususlar var. Baktığınızda dışarıda çok kolay olmayan bir tablo görüyorsunuz. Ayrıyeten, tüm devletlerin ve özel kesimin artan bir borç yükü var. Bu yetmiyormuş üzere IMF’nin önümüzdeki 5 yıllık büyüme iddiası yüzde 3. Global olarak büyüme yüzde 3 olacaksa bu, tarihi en düşük düzeye işaret ediyor. Şayet 5 yıl sürerse bu, tüm dünya için aslında büyüyememek, borçları azaltamamak ve meselelerle gereğince gayret edememek demek. Bu türlü bir süreç birebir vakitte Paris Mutabakatı’nda kelam verildiği üzere dijital dönüşümün, karbonsuzlaşmanın, verimlilik artırıcı işlerin fonlanamaması, bunlar için gerçek kredi bulunamaması, finansa erişimin global manada zorlaşması manasına da geliyor. Hasebiyle dışarıdaki tablonun içerideki fotoğrafla birleştiği, çok ihtimamla ve titizlikle hareket etmemiz gereken güç bir devirden geçiyoruz. Eleştirmesi, problemleri söylemesi çok kolay ancak tahlil önermesi o kadar kolay değil. Her biri birbirini dilek edilmeyen tarafta etkileyen çok fazla parametre var. Bu da bir şey yaparken dilek etmediğiniz sonuçla karşılaşabileceğiniz bir tabana işaret ediyor. Bu nedenle iç ve dış kırılganlıkların herkes tarafından çok güzel bilinmesi, kolaycılığa kaçılmaması, beklentilerin de buna nazaran ayarlanması gerekiyor.”
“Enflasyondan daha değerlisi enflasyonun yarattığı gelir erozyonu”
Türkiye’de de yapışkan hale gelmiş bir enflasyon sorunu olduğuna dikkati çeken Ortan, “Bundan daha kıymetlisi enflasyonun bilhassa fiyatlı ve emekli kesimde yarattığı gelir erozyonu ve bozduğu gelir dağılımı. Bence en büyük iç kırılganlığımız bu.” dedi.
Hakan Ortan, Türkiye’de çok kıymetli bir kesitin artık minimum fiyatla çalışır hale geldiğini ve bunun bir sorun olduğunu, her iktisatta orta sınıfın alım gücünün azalması ya da üst çıkması halinde çok büyük problemler yaşandığını kaydetti.
“Şu anda kılıç üzere sallanan kısa vadeli kırılganlığımız, ödememiz gereken dış borç rakamı”
İçeride enflasyonun gelir dağılımına olumsuz tesirinin yanı sıra iki değerli sorun daha bulunduğunu vurgulayan Ortan, şöyle devam etti:
“Bunlardan biri de büyümenin yapısı ve tüketime dayalı olması. Artık büyüme sayısına odaklanmamızın bizi yanılttığını düşünüyorum. Sıhhatsiz bir büyüme var. Tüketime dayalı enflasyonla beslenen bir büyüme değil, nitekim herkesi tatmin eden, sürdürülebilir, sağlıklı bir büyüme olması çok kıymetli.
Şu anda kılıç üzere sallanan kısa vadeli kırılganlığımız, önümüzdeki bir yıl içinde ödememiz gereken dış borç sayısı. 207,3 milyar dolarlık dış borcumuz ve 60 milyar dolarlık cari açık… Toplam 267,3 milyar doları bir yıl içerisinde hangi rezervle, nasıl bir dış kaynakla finanse edeceğimiz konusu… Hiçbirinin başkasından daha hafif olmadığı enflasyon, büyüme ve dış borç hususlarını Merkez Bankası’nın rezervinin ne olduğuyla ve kamu maliyesindeki bozulmayla bir arada kıymetlendirmek gerekiyor.”
“Merkez Bankası idaresi kararlı bir duruş sergiliyor”
İş Bankası Genel Müdürü Ortan, bir soru üzerine, “Finans bölümü olarak ne kadar dış kaynak bulabiliyorsak getirebilmemiz, dış borçların çevrilme oranını artırabilmemiz, ne kadar turizm ve ihracat üzere Döviz getirici alan varsa bu alanları finansman gücüyle desteklememiz, öteki tarafta ithalatı yavaşlatacak ve cari açığın finansmanını sağlayacak yapısal önlemleri almamız gerekiyor.” dedi.
Ekonomi idaresinin kırılganlıkların farkında olduğunu söz eden Ortan, “Kararlarını, önceliklerini buna nazaran ayarlamış durumdalar, en âlâ halde yönetmeye çalışıyorlar. O nedenle bence iktisat idaresine bu süreçte dayanak olmak ve işleri kolaylaştırmak gerekiyor. Kırılganlıklarımız artmış durumda ve sorumluluk almaktan kaçınırsak bunun altında kalırız.” diye konuştu.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Lideri Hafize Gaye Erkan’ın vazifeye geldikten sonra gerçekçi bir tablo sunduğunu, kararlı bir tavır ve duruş sergilediğini, sıkıntı bir devirde kıymetli kararlar aldığını aktaran Ortan, “Analizleri, tespitleri, tahlil sonrası aldığı kararları, kararların dozu pek isabetli. Herkesin üstlenebileceği, herkesin çok rahatlıkla üstesinden gelebileceği bir şey değil. Ateşten bir gömlek giydi. Şu ana kadar bunun da hakkını veriyor diye düşünüyorum. Desteklemek ve yanında yer almak gerekiyor. Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) konusunda söylediklerim yanlış yerlere çekilmemeli, konuşmam TCMB’nin yapmak istedikleriyle çelişmiyor.” tabirlerini kullandı.
Orta Vadeli Program beklentisi
Eylül ayında açıklanması beklenen Orta Vadeli Program (OVP) ile ilgili görüşlerini de aktaran Ortan, açıklanan her OVP’de maksatlar bulunduğunu lakin bunlara nasıl ulaşılacağının ayrıntılarının olmadığını söyledi.
Aran, “Programın; içsel tutarlılığı olan, gerçekçi, ‘bir şeyleri düzelteceğim’ diyorsak nasıl düzelteceğimizin de ipuçlarını veren, rastgele bir biçimde tereddüt uyandıracak bir yanı varsa o tereddütleri giderecek nitelikte olması lazım. Sürdürülebilir büyümenin, sürdürülebilir kalkınmanın nasıl sağlanacağını, üretim, yatırım ve ihracatın nasıl destekleneceğini, bu ortamın nasıl oluşturulacağını gösteren bir program olmalı.” dedi.
“Bir anda sıkılaşmaya gitmemeyi değerli buluyorum”
Hakan Ortan, Türkiye’de nakdî sıkılaşmanın yeni başladığını belirterek, şöyle devam etti:
“Bunun kademeli olmasını, bir anda sıkılaşmaya gidilmemesini, piyasadaki dengelerin sağlıklı bir halde sağlanması, ani bir duruşa neden olmaması ve kredi riskine yol açmaması ismine değerli buluyorum. Bu, hem bankacılık kesimi için hem gerçek bölüm için geçerli. Şayet ani bir artış olsaydı – herkesin beklediği üzere – ani duruş riski barındırırdı, bankaların bilançosunda çok güçlü bir bozulmaya, gerçek dalda de kredi krizine neden olabilirdi. Zira değişken faizli kredilerin oranı az değil. Faiz oranı arttığında kredi maliyeti de hayli artacak. Bunun enflasyon beklentilerine paralel bir formda yönetilmesi kıymetli. O nedenle kademeli artışın enflasyon beklentilerinde güzelleşme sağlanana kadar ve piyasada faizlerde enflasyona paralel bir istikrar oluşana kadar devam edeceğini, istikrarın de sene sonuna kadar sağlanabileceğini, Ocak ayı üzere gelinecek olan düzeylerde enflasyon beklentilerinin denetim altına alınmasıyla mali sıkılaşmanın da artık sonuna gelineceğini düşünüyorum.”
Aran, nakdî sıkılaşmanın bankacılık dalına tesirine ait de, “Biz hazırlıklıyız. Burada mevduat-kredi makasının nerede olacağı kritik. Alınan kredinin enflasyonla karşılaştırıldığında iş yapma potansiyelini düşürmemesi, karlılığını etkilememesi, fiyatların enflasyon oranında arttığı varsayıldığında kredi maliyetinin bunun altında kalması; mevduat sahibinin de size parasını emanet ederken enflasyon kadar kazanması gerekiyor. Dengeyi sağlama kısmı nitekim değerli. Orada muhtemelen enflasyonun çok yakınında bir mevduat ve kredi faizi oluşması gerekir.” yorumunu yaptı.
“Bir şeyleri düzeltirken bankaların da bir bedel ödemesi gerekiyor, o bedeli de esasen ödüyoruz”
İş Bankası Genel Müdürü Ortan, makroekonomik önlemlerin ilgili kurumlarla yakın temas içerisinde ve karşılıklı istişareyle, dalın görüşü alınarak ulaşılmak istenen amaçlara nazaran kaldırılmasının, gevşetilmesinin değerli olduğunu vurguladı.
Aran, konuşmasını şöyle sürdürdü:
“Ama bir şeyleri düzeltirken bankalar da elbette bir bedel ödüyor, o bedeli biz de zati ziyadesiyle ödüyoruz. Merkez Bankası’nın getirdiği makroihtiyati önlemler nedeniyle tesis ettiğimiz menkul değer meblağı, aslında kamu borçlanmasının finanse edilmesi manasına geliyor. Ödediğimiz kurul, aslında dolaylı bir vergi manasına geliyor. Bankaların kurumlar vergisi yüzde 30’a çıktı, direkt vergi artışı… Aldığımız mevduatın bir kısmını Merkez Bankası’nda zarurî karşılık olarak tutuyoruz. Tüm bunlara baktığımızda, dal çok önemli bir bedel ödüyor, çok kıymetli maliyetlere katlanıyor. Makroihtiyati önlemler, muhtemelen bir müddet daha devam edecek. Faiz artışlarının sonuna gelip ‘normalleşme adımları tamamlandı’ denildiği yerde peyderpey olağan dozuna döner diye düşünüyorum. Yeni düzenlemelerin değerli bir kısmı yeniden bankalara yük getirecektir. Yeni düzenlemeler sırasında tablonun ciddiyetine uygun olarak makroihtiyati önlemlerden hissemize düşeni de üstlenmiş olacağız.”
“Ticari kredide gerçek büyümeden bahsedeceğimiz bir periyot göreceğiz”
Bankacılık bölümünde kredi piyasasına dair değerlendirmelerini de paylaşan Ortan, gerçek dalın “krediye erişim yok, finansmana erişemiyorum” söylemlerinde haklı olduğunu, yılın birinci yarısında en fazla 3 ay üzere kısa vadeli TL kredi verebildiklerini, verdikleri her krediyi negatif marjla, topladıkları mevduattan daha düşük fiyattan, ziyan etmeyi göze alarak verdiklerini söyledi.
Finansmana erişim sorununun önümüzdeki devirde bilhassa üretimi ve ihracatı artıracak seçici alanlarda ortadan kalkmasını beklediğini aktaran Ortan, şunları kaydetti:
“Geçmişte ‘faiz düşerken finansmana erişim güç olacak’ demiştim, artık de faiz artarken finansmana erişim sorun olmaktan çıkacak diye düşünüyorum. Zira bu, gerçekte bir faiz artış süreci değil, dengelenme sürecidir. Siyaset, kredi ve mevduat faizleri enflasyona yaklaştıkça piyasada dengelenme sağlanacak, sağlıklı fiyat oluşumları gözlenecektir.
Bankalar ortası rekabet her vakit müşteri lehinedir, tasarruf sahibi birikimini enflasyona karşı korumak, kredi kullanan işletmeler enflasyonun üzerinde para kazanmak ister. Buna aracılık eden bankalar için de kredi-mevduat faizleri ortasında olumlu bir makas olması kafidir ve her atılan adımla birlikte bu dengelenme noktasına daha çok yaklaşılmaktadır.”
Kredilerde daralmadan bahsedilebilecek alanın yabancı para krediler olduğuna işaret eden Ortan, onun dışındaki kredilerde bir daralmadan değil, kredilerin yatay gitmesinden kelam edilebileceğine dikkati çekti.
Bankalarda ticari kredi iştahının arttığını, bilhassa son bir aydır hareketlenme başladığını söz eden Ortan, ikinci yarıyılın “çok daha istikrarlı, hakikaten ticari kredi büyümesinin olduğu, ihracatın ve bilhassa ticaretin işletme sermayesinin finansmanında bankaların daha fazla kredi verdiği bir dönem” olacağını tabir etti.
Özellikle ithalatı ve tüketimi körükleyen, tüketimi canlı tutan ve ithalatı teşvik eden kredilerde daralma beklediğine işaret eden Ortan, “Çünkü buralara kredi vermek muhtemelen zorlaşacak. BDDK’nin ve Merkez Bankası’nın birtakım kural setleri getirmesini ve bu kredilerin daha değerli hale gelmesini bekliyorum.” dedi.
