Yayımladığı 3. enflasyon raporunda yıl sonu enflasyon beklentilerini keskin formda üst revize eden Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), döviz kurundan enflasyona geçiş tesirinin son yıllarda hızlandığına vurgu yaptı.
Raporda, dalgalı kur rejimine geçiş sonrasında yavaşlama eğilimine giren Döviz kurundan tüketici fiyatlarına geçiş tesirinin 2018 sonrası tekrar yükselişe geçtiği, 2020 yılı ile birlikte ise hızlandığı söz edildi.
Raporda, “Güncel varsayımlar, geçmişte vakte yayılan geçiş tesirinin son yıllarda tüketici fiyatlarına daha süratli bir biçimde yansıdığına işaret etmektedir” denildi.
“Maliyet kanalından gelen geçişkenlik yüzde 25”
Kur geçişkenliğinin boyutunu, standart vektör otoregresyon (VAR), Bayesçi VAR ve vakte nazaran değişen parametre modelleri üzere farklı modeller üzerinden takip ettiğini belirten TCMB, model sonuçlarına nazaran son bir yıllık devir için maliyet kanalından gelen geçişkenliğin yüzde 25 civarında olabileceğini kestirim etti.
Böylece TCMB, döviz kuru sepetindeki yüzde 10’luk bir kıymet artışının tüketici fiyatlarına maliyet kaynaklı tesirinin bir yıllık bir mühlet zarfında 2,5 puan civarında olduğunu öngördü.
Söz konusu sayının ortalama bir tesir olduğunu belirten TCMB, döviz kurundan enflasyona geçiş tesirinin dönemsel faktörlere nazaran değişebileceğini de belirtti.
“Tüketim kalıplarındaki değişimler kur geçişkenliğindeki artışı etkiliyor”
TCMB, enflasyon raporunda kur geçişkenliğindeki artışın kaynakları olarak ise dikkat çeken ögelerden birinin tüketim kalıplarındaki değişimler olduğunu ortaya koydu.
Yapılan incelemelere nazaran tüketici fiyatları içerisindeki unsurlardan kur geçişkenliği görece yüksek olanların sepet içerisindeki yükleri vakit içerisinde artma eğiliminde.
TCMB, kur geçişkenliği yüksek kümelerden biri olan sağlam tüketim mallarının sepet içerisindeki yükünün nüfus yapısındaki değişimlerle bir arada gerçekleşen hanehalkı sayısındaki artışın da tesiriyle, 2005 yılına nazaran neredeyse iki katına çıktığını kaydetti.
“Sepet içerisinde ithal malların oranı arttıkça, kur geçişkenliğinin tesiri yükseliyor”
TCMB başka yandan, kur gelişmelerinin enflasyona yansımasının maliyet kanalının yanı sıra bilanço ve beklenti kanalları üzerinden de gerçekleştiğini kaydetti.
Bu kanalların ortasında en belirginin maliyet kanalı olduğunun altını çizen TCMB, Türkiye’deki kur geçişkenliğinin ithal girdi kullanım oranının ima ettiği maliyet artışlarından daha yüksek gerçekleşebildiğini, bundan ötürü muhtemel öteki kanalların da dikkate alınması gerektiğini söyledi.
Kur gelişmelerinin ithal edilen eser fiyatlarına direkt yansırken, yurt içinde üretimi yapılan eser fiyatlarına da ithal orta malı ve güç üzere yurt dışı kaynaklı girdiler sebebiyle tesir ettiği belirtilen raporda, “Tüketim sepeti içerisindeki ithal malların ve ithal içeriği ağır olan eserlerin oranı arttıkça tüketici fiyat endeksinin kur geçişkenliği de yükselmektedir” denildi.
Bilanço kanalınin ise yabancı para borçluluğu yüksek olan firmaların, lokal para ünitesinin bedel kaybettiği devirlerde baskı altında kalmasıyla kendini gösterdiğini belirten TCMB, “Bilanço kanalı ile gelen bu baskı, firma satış ve yatırımlarını olumsuz etkilemekte ve firmalar, oluşan bu baskıyı hafifletmek için fiyat artışlarına gidebilmekte. Yapılan çalışma, yabancı para borçluluğu yüksek olan kesimlerin kur şoku sonrasında üretici fiyatlarını daha fazla artırdıklarını göstermektedir” dedi.
Kur gelişmelerinin beklenti kanalı üzerinden tesirinin ise fiyat belirleme sırasında bir sonraki güncelleme devrine kadar geçecek sürece dair beklentilerin de fiyatlama davranışına dahil edilmesi sonucunda ortaya çıktığı belirtildi.
Özellikle hizmet kalemlerinde ortaya çıkan bu hareketin kira, eğitim ve sıhhat üzere kalemlerin de kur kaynaklı oluşan enflasyonist ortamdan dolaylı olarak etkilenmesine sebep olduğu aktarıldı.
TCMB’nin raporunda ayrıyeten, yüksek dolarizasyon, yüksek cari açık, yüksek yabancı para borçluluğu ve yüksek risk primi üzere dış kırılganlıklardaki artışların da kur geçişkenliğini arttırdığı yer aldı.
“Temel mal ve güç kümelerinde kur geçişkenliği daha yüksek”
Enflasyon raporunda kur geçişkenliğinin görece yüksek olduğu ana kümelerin beklendiği üzere ticarete bahis olan temel mal ve güç olduğu söz edildi.
Temel mal kümesindeki yüksek kur geçişkenliğinin kaynağına bakıldığında ise ithal yoğunluğu yüksek olan güçlü tüketim malları öne çıkarken, bu kümedeki ana belirleyicinin araba fiyatları olduğu izlendi.
Enerji kümesine bakıldığında ise küme bileşenlerinin sahip olduğu yüksek yurt dışı bağımlılığın kur geçişkenliğini artırdığı, yurt içi gelişmelere hassaslığı yüksek ve milletlerarası ticarete husus olma kapasitesi hudutlu olan hizmet kümesinde ise kur geçişkenliğinin daha sonlu olduğu belirtildi.
