Dijital varlıklara yönelik düzenleme ve denetleme sistemlerinin yetersizliği, merkez bankalarını dijital varlıkların klâsik ödeme sistemlerine rakip olmalarının doğurabileceği riskler nedeniyle alternatif araçları araştırmaya zorluyor.
Kripto para üniteleri ve sabitcoinlerin güvenilirliğine ait soru işaretleri geçen yıl piyasalarda yaşanan sert dalgalanmalarla artarken, dünya genelinde merkez bankası dijital para ünitelerine (CBDC) yönelik çalışmaların da arttığı görülüyor.
Başta gelişmiş ülkeler olmak üzere ticarette fizikî nakit kullanımın düşmesi ve Facebook üzere büyük teknoloji şirketlerinden gelen kripto para ünitesi oluşturma teşebbüsleri de merkez bankalarını dijital para ünitelerini çıkarma çalışmalarını hızlandırmaya itiyor.
130’dan fazla ülke dijital para ünitesini çıkarmak için çalışıyor
Bir ülkenin resmi para ünitesinin dijital hali olarak tanımlanan merkez bankası dijital para ünitelerinin para siyasetinin, finansal istikrar ve memleketler arası para sistemi üzerinde kıymetli tesirlerinin olması bekleniyor.
ABD merkezli fikir kuruluşu Atlantic Council’in datalarına nazaran, global iktisadın yüzde 98’ini temsil eden 130’dan fazla ülke, merkez bankası dijital para ünitesine yönelik faal araştırma yürütüyor.
Ülkelerin bu alandaki araştırmalarının hızlandığı dikkati çekerken, Mayıs 2020’de sadece 35 ülkenin merkez bankası dijital para ünitesini değerlendirdiği kayıtlarda yer alıyor.
Merkez bankası dijital para ünitesi çalışmalarında 64 ülke geliştirme, pilot yahut tanıtım olmak üzere ileri evrede bulunuyor.
11 ülke dijital para ünitesini piyasaya sürdü
Aralarında Nijerya’nın da bulunduğu 11 ülke dijital para ünitesini büsbütün piyasaya sürerken, Çin’in halihazırda 260 milyon şahsa ulaşan pilot uygulaması, toplu taşıma, teşvik ödemeleri ve e-ticareti dahil 200’den fazla senaryoda test ediliyor.
G20 ülkelerinden 19’u merkez bankası dijital para ünitesi geliştirmeye yönelik çalışmalarda ileri kademeye gelirken, bunlardan 9’u pilot uygulama etabında bulunuyor. Geçilen 6 ayda neredeyse her G20 ülkesi bu alanda kıymetli ilerleme kaydederken, bu projelere yeni kaynaklar yatırdıkları belirtiliyor.
Bu yıl 20’den fazla ülke merkez bankası dijital para ünitelerinin pilot uygulamasına yönelik adımlar atmayı kıymetlendiriyor. Avustralya, Tayland ve Rusya pilot testlere devam etmeyi, Hindistan ve Brezilya ise 2024’te piyasaya dijital para sürmeyi planlıyor.
Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) tarafından yapılan bir ankete nazaran, 2030 yılına kadar 24 merkez bankasının dolanımda dijital para ünitesine sahip olması bekleniyor.
Rusya’ya yönelik yaptırımların akabinde çalışmalar arttı
Rusya’nın Ukrayna’da başlattığı savaş ve G7 ülkelerinin buna reaksiyon olarak uyguladığı yaptırımlardan bu yana bankalar ortasında kullanımı emelli “toptan” merkez bankası dijital para ünitesi çalışmalarının iki katına çıktığı belirtiliyor.
Halihazırda 12 hudut ötesi toptan merkez bankası dijital para ünitesi projesinin olduğu kaydediliyor.
Perakende kullanıma yönelik merkez bankası dijital para ünitesi çalışmalarındaki ilerleme ise ABD’de yavaşlarken, İngiltere ve Japonya üzere öbür G7 ülkelerinde devam ediyor. Bu ülkelerde merkez bankası dijital para ünitesi prototipleri geliştirilirken, zımnilik ve finansal istikrar mevzularında kamu ve özel bölümle görüşmelerde bulunuluyor.
ECB, dijital avro için pilot uygulamaya başlama yolunda ilerliyor
Avrupa Merkez Bankası (ECB), dijital bir avronun piyasaya sürülüp sürülmeyeceğini araştırmak için Avro Bölgesi’nin ulusal merkez bankalarıyla çalışmalarını sürdürüyor.
Banka, dijital avro için pilot uygulamaya başlama yolunda ilerliyor. Bankanın web sitesinde yer alan bilgilerde, dijital avronun, Avro Bölgesi’nde herkesin kullanabileceği bir elektronik ödeme aracı sunacağı, nakit para üzere inançlı ve kullanıcı dostu olacağı belirtiliyor.
Ayrıca, dijital avronun banknot ve madeni paraları tamamlayacağı ve insanlara ödeme araçları konusunda ek bir seçenek sunacağı kaydediliyor.
Ekim 2021’de başlayan araştırma basamağının yaklaşık 2 yıl sürmesi ve Ekim 2023’te sona ermesi bekleniyor.
Dijital avronun nasıl tasarlanıp dağıtılabileceğinin yanı sıra pazar üzerinde yaratabileceği tesire de bakılırken, bunun hayata geçirilip geçirilmeyeceğine daha sonra karar verileceği belirtiliyor.
Fed dijital para ünitesini çıkarma konusunda şimdi karar vermedi
ABD Merkez Bankası (Fed) ise merkez bankası dijital para ünitesi çıkarma konusunda rastgele bir karara varmış değil. Fed, teknolojik araştırma ve deneyler de dahil olmak üzere çeşitli açılardan merkez bankası dijital para ünitelerinin potansiyel yarar ve risklerini araştırmaya devam ediyor.
Fed Lideri Jerome Powell, mart ayında yaptığı açıklamada, merkez bankası dijital para ünitesi konusunda “gerçek bir karar verme aşamasında” olmadıklarını kaydetmişti.
Son olarak Fed’in Kontrolden Sorumlu Lider Yardımcısı Michael Barr, geçen hafta yaptığı bir konuşmada, bankanın kendi dijital para ünitesini çıkarmaya ait rastgele bir karardan “çok uzakta” olduğunu ve bu mevzuda ABD Kongresi’nin yetkilendirmesi halinde ilerleyeceklerini bildirmişti.
New York ve Boston dahil olmak üzere bölgesel merkez bankaları, hem toptan hem de perakende uygulamalar için araştırmalar yapıyor.
New York Fed’in, “toptan” merkez bankası dijital para ünitesi deneyi “Project Cedar” ile ABD’yi bu alanda araştırmadan geliştirme etabına taşıdığı belirtiliyor. “Project Cedar”, New York Fed’in ve Singapur Merkez Bankası ile ortak bir toptan hudut ötesi merkez bankası dijital para ünitesi projesi olarak da öne çıkıyor.
Boston Fed de Massachusetts Institute of Technology’nin Dijital Para Ünitesi Teşebbüsü ile “Project Hamilton” üzerinde iş birliği yapıyor.
Çin, dijital yuanı para ünitesi sirkülasyon hesaplamalarına dahil etti
Çin Merkez Bankası (PBoC) ise dijital para üniteleri aracılığıyla yurt içi ve hudut ötesi ödeme ağlarının geliştirilmesine öncülük ediyor.
“e-CNY” olarak isimlendirilen Dijital Para Ünitesi Elektronik Ödemeleri projesine 2017’de başlayan Çin’de, projenin 2019’da başlayan pilot uygulamasının 260 milyon şahsa ulaştığı kaydediliyor.
Mevcut ödeme kanallarını e-CNY ile daha âlâ entegre etmek için çalışan Çin’in Ocak 2023’te para ünitesi sirkülasyon hesaplamalarına e-CNY’yi dahil ettiği ve dijital yuanın merkez bankasındaki nakit ve rezervlerin yüzde 0,13’ünü oluşturduğu belirtiliyor.
Merkez bankası ödeme sistemlerinin verimliliğinin artırılması, ticari perakende ödemeler sistemine takviye sağlanması ve daha fazla finansal iştirak, PBoC’nin bu alandaki çalışmalarının ana motivasyonları ortasında yer alıyor.
Türkiye’den dijital Türk lirası çalışmalarını OVP devrinde tamamlama hedefi
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) öncülüğünde yürütülen Dijital Türk Lirası Projesi’nin birinci faz çalışmaları kapsamında, geçen yıl aralık ayında Dijital Türk Lirası Ağı üzerindeki birinci ödeme süreçleri başarılı bir formda gerçekleştirildi.
TCMB’den mevzuya ait yapılan açıklamada, bankanın teknoloji paydaşları ile birlikte yürüttüğü dar kapsamlı ve kapalı devre pilot uygulama testlerine 2023’ün birinci çeyreğinde de devam edileceği bildirilmişti.
Dijital Türk Lirası İşbirliği Platformu’nun 2023’te seçili bankalar ve finansal teknoloji firmalarının iştirakleriyle genişletileceği ve geniş iştirakli pilot testlerin gerçekleştirileceği ileri fazlara geçileceği aktarılmıştı.
Bu kapsamda, dağıtık defter teknolojilerinin ödemeler ekosistemlerinde kullanımı ve anlık ödeme sistemleri ile entegrasyonu üzere mevzularda tasarlanan özgün mimari kurgulara ilişkin testlere devam edileceği belirtilirken, bu yıl boyunca dijital Türk lirasının teknolojik ihtiyaçlarının yanı sıra iktisadi ve hukuksal çerçevesine dair çalışmalara da öncelik verileceği kaydedilmişti.
TCMB Lideri Hafize Gaye Erkan da 2024-2026 devrini kapsayan Orta Vadeli Program’a (OVP) ait geçen hafta gerçekleştirilen toplantıda, projenin ikinci faz hazırlıklarının sürdüğünü açıklamıştı.
Birinci fazdaki çalışmalara dair bulguların yakın periyotta bir rapor olarak yayımlanacağına işaret eden Erkan, OVP devrinde dijital Türk lirası çalışmalarını tamamlamayı planladıklarını belirtmişt
